مهرداد کریمی مشاور

کنترل میزان گسترش جزایر حرارتی شهری و مشکلات ناشی از آن به ویژه تغییرات اقلیمی در سطوح کلان جهانی نیازمند پیگیری-های جدی و ارائه راهکارها و تنظیم مقررات شدید در سطوح مختلف شهری تا بین المللی می باشد. افزایش روز افزون دره خیابان های شهری و عدم توجه به ویژگی های مورفولوژیکی شکل دهنده آن ها از جمله مواردی است که با تغییر در شرایط خرد اقلیم های شهری با کمک به حفظ گرما و آلودگی در بافت شهری موجب تشدید جزایر حرارتی شهری و خطرات جانبی آن در مقیاس وسیع می گردد. این مطالعه با تمرکز بر اهمیت مسئله بهینه سازی شرایط خرد اقلیم ها و دره خیابان های شهری و نتایج به دست آمده در این زمینه بیان می کند که دستیابی به مقادیر بهینه در رابطه با ترکیب بندی بلوک های شهری علاوه بر تعدیل شرایط آسایش حرارتی شهروندان و ارائه نسبت هایی اقتصادی برای استفاده از زمین در مناطق پرتراکم شهری، می تواند در حل مشکلات اقلیمی شهرها و بهبود شرایط زندگی ساکنین آن ها راهنمایی برای معماران و شهرسازان قرار گیرد. در پژوهش های پیشین نواقصی وجود دارد که مانع رسیدن به نسبت-های بهینه و کارآمد برای ساختارهای شهری می گردد. لذا در این نوشتار به منظور درک بهتر مسیر پیش رو و ارائه راهکارهای مناسب-تر با مرور ادبیات موجود و استخراج این موانع و شکاف ها سعی شده است توصیه هایی برای مطالعات آینده ارائه گردد. اول آنکه علیرغم مطالعات بسیار در بررسی نسبت ابعاد دره خیابان ها، به علت عدم پیروی این نسبت ها از یک نظم و سازماندهی مشخص و نبود یک دامنه بهینه جهت طراحی های شهری، نیاز به مطالعات بیشتر در این زمینه وجود دارد. به علاوه اینکه با عبور نسبت ها از یک محدوده مشخص، نتایج تغییرات قابل توجه و گاه معکوس خواهند داشت. ثانیا به منظور تدوین ضوابط شهری نیازمند شناخت نسبت-های بهینه ای از دره-خیابان ها هستیم که کارایی آن ها در شرایط واقعی شهر به اثبات رسیده باشد. مقادیر ارائه شده از سوی مطالعات پیشین در خصوص بررسی شرایط حرارتی خرد-اقلیم ها در دره-خیابان ها حاصل شبیه سازی های عددی و نرم افزاری هستند. از آنجا که در شبیه سازی ممکن است تعدادی از فاکتورهای موثر بر شرایط آزمایش نادیده گرفته شوند، لذا این یافته های نرم افزاری ممکن است نتایجی متفاوت با شرایط بافت واقعی شهر ارائه کنند. همچنین مقایسه ای میان میزان تاثیرگذاری مولفه های مورفولوژیکی تاث

بهینه سازی فضای باز اطراف بلوک های مسکونی به منظور آسایش حرارتی

فعالیت بدنی ناکافی به عنوان یکی از چهار عامل اصولی مرگ و میر در جهان شوناخته شودهاسوت. در ایران نیز سوبک زندگی بیتحرک و فعالیت بدنی ناکافی از عوامل مهم خطر بیماریهای واگیر اسووت و درصوود ایرانیانی که فعالیت بدنی کافی ندارند با روند رو به ر شد مواجه ا ست . انجام فعالیت بدنی به صورت منظم خطر ابتال به ب س یاری از بیماریهای غیرواگیر و بروز مرگ و میر را کاهش میدهد و منجر به ارتقاء سوالمت جسومانی و روانی میگردد. کاهش فعالیت بدنی غالبا ناشوی از عدم فعالیت در اوقات فراغت، رفتار بیتحرک در خانه و محل کار، و افزایش استفاده از انواع حمل و نقل غ یرفعال میباشد. به نظر میرسد یکی از مهمترین عوامل محیطی موثر بر رفتار فعالیت بدنی، فضوواهای باز عمومی و کیفیت آنها میباشوود. با توجه به اینکه امکان تغییر بس یاری از عوامل محیطی، که تاثیر آنها بر تحرک و سالمت افراد اثبات شده است، وجود ندارد و یا مداخله و تغییر آنها هزینه و دشواریهای فراوان بههمراه دارد، فضاهای باز عمومی، که امکان ایجاد آنها در مکانهایی از شهر که با کمبود فضاهای باز مواجهاند و امکان تغییر و ارتقاء کیفیت فضاها ی باز عمومی موجود با هزینههای بس یار کمتری امکانپذیر میباشد، میتوانند مهمترین عامل محرک تو سعه زندگ ی فعال شهر ی به شمارآ یند. بر این ا ساس پژوهش حا ضر ارتباط ب ین کیفیت ف ضاها ی باز عمومی و میزان فعالیت بدنی شووهروندان را مورد مطالعه قرار دادهاسووت تا با اسووتفاده از تحقیقات و تجارب موفق، کیفیتهای موثر بر فعالیت بدنی را ا ستخراج و بومیی سازی نموده و از طریق برر س ی و سنجش آن ها در نمونههای موردی، به ارائه مدلی برازنده و بومی در خ صوص رابطه بین ف ضای بازعمومی با فعایت بدنی بپردازد.بهمنظور انجام پژوهش در بخش نظری از شیوه مرور نظاممند با ا ستفاده از تکنیک تحلیل محتوا و متا سنتز یافته ها ا ستفاده شده ا ست و همچنین با ا ستفاده از م صاحبه با خبرگان نتایج بهد ست آمده بومی سازی گ شته ا ست. در بخش تج ربی که به منظور آزمون یافتههای حا صل از مطالعات نظری انجام شده، از نقشه، مشاهده و پرسشنامه برای گرداوری داده ها و از آزمونهای آماری توصیفی و آزمون های آماری استنباطی نظیر آزمونهای همبستگی و رگرسیون گام به گام برای تحلیل داده ها استفاده شده و در نهایت با استفاده از مدل هی معادالت ساختاری چگونگی رابطه بین متغیرهای پژوهش تبیین گ شته

در طول تاریخ ابعاد معنوی و فرهنگی و کیفی در تعریف شهر نقشی شایان توجه داشته اند. نگرش به شهر به عنوان موجودی زنده در واقع بیانگر تجلی روح جمعی جامعه در کالبد و فضاهای شهری و تنظیم روابط بین آنهاست قدرت شهر ناشی از مردم و فرهنگ آن است. هدف از انجام این پژوهش، ارتقاء کیفیت منظر فرهنگی شهر یاسوج از طریق دستیابی به شاخص های منظر فرهنگی شهر در شهر یاسوج است. در این راستا با مرور نظریات و پژوهش های انجام شده در زمینه دو مفهوم ارزش های فرهنگی و ادراک منظر شهری مهمترین شاخص های این دو مفهوم تبیین شدند. همچنین با استفاده از روش تحقیق کمی و استفاده از فنون آماری مدلسازی معادلات ساختاری، روش دلفی- فازی و تحلیل عاملی اکتشافی داده های پرسشنامه ای گردآوری شده از بین شهروندان شهر یاسوج و جمعی از متخصصان امر معماری منظر در دانشگاه بوعلی سینا تحلیل شدند. علت انتخاب شهر یاسوج موقعیت منحصر به فرد جغرافیایی و ویژگی های جمعیت شناختی ساکنین این شهر بوده است. جمعیت ساکن در شهر یاسوج با سابقه غنی فرهنگی به عنوان جامعه مورد مطالعه انتخاب شدند. ویژگی های طبیعی و وضعیت توپوگرافی این شهر که امکان ایجاد چشم انداز های بی بدیلی را برای ساکنین این شهر ایجاد می کند همگی از دلایل انتخاب این شهر به عنوان نمونه مورد مطالعه در این پژوهش بوده است. در انتهای قسمت مدلسازی معادلات ساختاری، از بین 16 شاخص عینی متغیر ارزش های فرهنگی تعداد ده شاخص به نام های (نظم، پیوستگی، تنوع، سلسله مراتب، استقلال، ارتباط، عدالت، کاربرد، محصوریت، کنش متقابل)، باقی ماندند. همچنین برای متغیر منظر شهری شش شاخص اولیه بنام های (فضای سبز، آب، کفسازی، محصوریت، خط آسمان، یکپارچگی)، باقی ماندند. شاخص های عینی متغیر ارزش های فرهنگی بر مبنای شاخص های عینی متغیر منظر شهری با هدف تبیین شاخص های منظر فرهنگی مورد نظر وزن دهی و اولویت بندی شدند. این اولویت بندی از نقطه نظر تخصصی انجام شد. این شاخص های به ترتیب امتیاز آن ها از زیاد به کم عبارت اند از گذرگاه، کف سازی، موانع، فضای سبز و تجهیزات شهری. در نهایت مشخص گردید ارزش های فرهنگی در شهر یاسوج بر ادراک شهروندان از منظر این شهر از طریق شاخص های بومی و اولویت دار اثر گذار بوده و همچنین مولفه های منظر فرهنگی این شهر از نقطه نظر بومی و تخصصی مشخص گردیدند. در بین ساکنین شهر یاسوج که در این نظ

درخصوص مساله ی دیدهای شهری تاکنون تحقیقات زیادی صورت گرفته و از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفته اند. این تحقیق دیدهای شهری را از لحاظ بصری و تاثیراتی که بر شهروندان می گذارد، مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد و به دنبال شناسایی انواع دیدهای شهری و تاثیرات بصری و چگونگی دسته بندی و تبیین آن ها و همچنین شناسایی شرایط و عوامل به وجودآورنده و تاثیرگذار در دیدهای شهری و تاثیرات بصری آن ها می باشد. در بخش روش شناسی تحقیق، انواع روش های مختلف تحلیل دیدهای شهری مورد بررسی و نقد قرار گرفت. این روش ها که در تحلیل دیدهای شهری متداول هستند عمدتاً از نوع تکنیکال بوده و برای پاسخ گویی به سوالات و اهداف این تحقیق مناسب نبودند. مشکل دیگرِ روش های مذکور این بود که هر کدام از آن ها به صورت مجزا و محدود به بخش-هایی از دیدهای شهری می پردازند و یا اینکه دیدهای شهری را از یک جنبه خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهند، و هیچکدام یک روش جامع و مانع در این زمینه نمی باشند. لذا نیاز به یک روش کیفیِ کلی بود که بتواند از نگاه شهروندان به دیدهای شهری و تاثیرات بصری آن ها بپردازد. لذا روش انجام تحقیق به صورت نظریه زمینه ای اتخاذ گردید که در آن بر اساس رویکرد کوربین و استراوس شامل رویه های تحلیل داده کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی انجام پذیرفت. در نمونه گیری از جامعه آماری و مشارکت کنندگان، از نمونه گیری نظری استفاده شد که در آن نمونه گیری تا جایی ادامه دارد که داده ها به اشباع برسند و نمونه ها به خلق مدل نهایی کمک می کنند. ابتدا پژوهش گر از منابع اطلاعاتی مشاهده و منابع مکتوب انتخاب ها را انجام داد و سپس از مشارکت کنندگان جهت اکتشاف و تکمیل مدل ارتباطی نهایی بهره گرفت. جهت گردآوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و میدانی، مصاحبه و پرسشنامه های نیمه ساختار یافته بهره گرفته شد. مشارکت کنندگان در این تحقیق شامل 60 نفر از شهروندان سنندجی که 48 نفر از آنان شهروندان عادی شامل 21 نفر زن و 27 نفر مرد و در محدوده سنی 16 تا 58 سال بوده و 12 نفر از کارشناسان شامل 10 نفر از اعضای هیات علمی و 2 نفر از متخصصین اداری و در محدوده سنی 34 تا 48 سال بودند. محقق اوقات بسیاری را به پرسه زنی هدفمند در شهر جهت مشاهده عمیق و زنده دیدهای شهری در سنندج گذراند و در مصاحبه ها نیز زمان کافی برای صحبت با شهروندان

پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال که «هنر شهری از چه طریق می تواند در ارتقاء مولفه معنای فضای شهری موثر واقع شود؟» تنظیم شده است. در حقیقت عدم برقراری ارتباط مناسب هنر شهری با شهروندان و فضای شهری و ماهیت دستوری و الصاقی هنر به فضای شهری در ایران، پژوهش حاضر را به سمت اتخاذ رویکردی هدایت کرد که هنر را در ارتباط عمیق معنایی با شهر می بیند و نه عنصری صرفاً زیبایی شناختی و یا وسیله ای برای انتقال پیام های از بالا به پایین. به بیان دیگر پژوهش بر مبنای این فرض اولیه استوار شده است که هنر می تواند با بعد معنایی فضای شهری پیوند برقرار کند و از این طریق نقشی موثرتر در کیفیت فضا بازی کرده و ارتباطی عمیق تر با کاربران آن برقرار کند و در ادامه کشف نحوه برقراری این ارتباط هدف پژوهش بوده است. به این منظور در مرحله اول پژوهش پس از بررسی بعد معنایی فضای شهری و سازوکار انتقال معانی هنر از خلال آراء صاحبنظران، الگویی برای نحوه همکاری هنر در ارتقاء معنای فضای شهری ارائه شده است. تحلیل نظریات فضای شهری و بررسی پژوهش های صورت گرفته در حوزه معنای محیط نشان داد که معنای فضا در زمینه فرهنگ و اجتماع، حول سه قطب «شخص»، «اجتماع» و «کالبد» فضا شکل می گیرد این معانی می تواند به یکی از قطب ها نزدیک تر باشد اما همواره از دو قطب دیگر متاثر می شود. هم چنین بررسی نظریات معنای هنر و تحلیل این نظریات در بستر فضای شهری نشان داد که زمینه های فرهنگی و اجتماعی، مخاطب شخصی و جمعی هنر، قدرت های مرجع و هنرمندان در ساختن معنای هنر شهری موثر هستند. مدل ارتباط معنایی هنر و فضای شهری، از تناظر عوامل سازنده معنای هریک، که دارای اشتراک و همگرایی هستند؛ حاصل شده است. بر اساس این مدل در زمینه فرهنگ و اجتماع، با توجه به تاثیر عامل زمان بر وسعت و شدت معانی، نیروهای سازنده معنای هنر بر قطب های سازنده معنای فضا تاثیرگذار بوده و می توانند معنای فضای شهری را تحت تاثیر قرار دهند. بر مبنای این مدل سه مضمون اصلی در معنایابی فضا تحت تاثیر هنر برداشت شد: هنرمند و قدرت ها در تعامل با قطب کالبدی معنای فضای شهری، مخاطب شخصی در تعامل با قطب شخصی سازنده معنای فضا و مخاطب جمعی در تعامل با معنای شکل گیرنده حول قطب اجتماعی فضای شهری. این مدل نشان می دهد که هنر از وجوه مختلف در ساخت و تقویت معنای فضای شهری سهیم می شود؛ بدین صور

امروزه با تغییر مشخصات طبیعی شهرها در روند شهرسازی و توسعه شهری، شاهد تغییرات چشمگیر و مشخص اقلیمی و آب و هوایی در مقیاس خرد یا محلی، مقیاس میانی و حتی مقیاس کلان شهری هستیم. فرم شهر و اجزاء و عناصر تشکیل دهنده آن، تاثیر بسزایی بر ویژگی های خرد اقلیم محلی و نیز مصرف انرژی در بخش ساختمان دارد که علی رغم ضرورت و اهمیت موضوعی در شرایط کنونی کشور ما، کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. اغلب پژوهش های انجام شده در خصوص بهینه سازی مصرف انرژی در بخش ساختمان، تنها به مطالعات ساختمان های منفرد و اجزاء و عناصر تشکیل دهنده آن محدود شده و کمتر به تامین کیفیت آسایش حرارتی در فضاهای داخلی و خارجی با توجه به ویژگی های پیکره بندی و چیدمان توده ها و فضاهای شهری پرداخته شده است. لذا پژوهش پیش رو با بررسی پیشینه موضوع در ادبیات جهان و ایران، به دنبال شناسایی معیارهای عام طراحی بافت های شهری انرژی کارا و فضاهای شهری همساز با اقلیم در مقیاس طراحی شهری (قطعات ساختمانی، بلوک های شهری و ساختار فضایی) و ارزیابی فاکتورهای فوق در ارتباط با شرایط اقلیمی نیمه خشک (شهر اصفهان) است. این مطالعات در قالب بررسی گونه شناختی (گونه های غالب بافت مسکونی شهر اصفهان)، ترسیم و شبیه سازی مدلها با استفاده از نرم افزارهای محاسبه مصرف انرژی (دیزاین بیلدر)، ارزیابی آسایش حرارتی (انویمت) و بررسی نحوه پیکره بندی فضایی ( نرم افزار اسپیس سینتکس)، به تحلیل کارایی انرژی در گونههای مختلف فرم ساختمانی، بلوکهای شهری و ساختار فضایی بافت سکونتی می پردازد. بر اساس نتایج حاصل از پژوهش پیش رو، ویژگیهای ناشی از همسایگیها و همجواریهای قطعات ساختمانی (ویژگی های بلوک های شهری) نسبت به ویژگیهای ساختمانهای منفرد تاثیر بیشتری بر مصرف انرژی و نیز کارآیی انرژی دارد. از دیگر نتایج این پژوهش می توان به این نکته اشاره نمود که؛ کاهش مصرف انرژی جهت سرمایش فضاهای داخلی در فصول گرم سال، بیش از انرژی مصرفی جهت تامین روشنایی و گرمایش در زمینه دستیابی به کارآیی انرژی در بخش ساختمان های مسکونی حوزه مطالعاتی حائز اهمیت است. با تحلیل فاکتورهای فرم شهری پایدار، کارآیی انرژی در این بخش به شدت تحت تاثیر عوامل مورفولوژیکی است که در این میان اتصال و همردیفی توده های ساختمانی و پیروی از الگوی غالب بافت در مقیاس بلوک های شهری (وجود بلوک های شهری همگن)